Sermon: Het houden van de sabbat (Deel 1)
Het belang van de dag
#403NL
John W. Ritenbaugh
Given 10-Jul-99
description: In deze inleiding op de serie over het houden van de sabbat waarschuwt John Ritenbaugh dat het houden van de juiste dagen op de kalender geen garantie is om een juiste relatie met God te verkrijgen. Hoe en waarom iemand de sabbat houdt, bepaalt of dit testgebod werkelijk een teken is tussen God en Zijn volk of een afgodische, nutteloze handeling. De sabbat zou metaforisch een afspraak tussen God en Zijn aanstaande bruid kunnen voorstellen, een speciale tijdsperiode van 24 uur om elkaar intiemer te leren kennen, de feitelijke periode van elkaar het hofmaken voor het huwelijk. Toelaten dat wereldlijke zorgen op de sabbat een rol spelen staat gelijk aan het begaan van overspel of het flirten met andere bewonderaars. Als we de tijd nemen God te leren kennen, worden we verfrist, versterkt en feitelijk bevrijd van wereldse verwikkelingen.
transcript:
In de geschiedenis van zowel het volk Israël als het Israël van God (de kerk) is het, zoals beschreven in de Bijbel, nooit een vraag geweest welke dag van de week apart is gezet voor het eren van God. Het is altijd de sabbat. Zelfs de Katholieke Kerk onderschrijft dit volledig. We zijn het daar allemaal over eens, daarom ga ik niet veel tijd besteden om te bewijzen dat wij deze dag dienen te houden. Israël hield deze dag meestal op een manier die neerkwam op een vorm van lippendienst aan God, door op hun kalenders de zevende dag als de sabbat apart te zetten.
God verlangt méér dan alleen lippendienst om te voldoen aan Zijn normen, juist vanwege de betekenis van de sabbat in onze relatie met Hem en dat wij in het Koninkrijk van God naar Zijn beeld gevormd zullen zijn. Om dit vollediger in te zien, dient naar mijn mening de sabbat in de juiste context te worden geplaatst en niet te worden gescheiden van de rest van Gods plan en doel, zoals veel Protestantse organisaties doen door te claimen dat de sabbat slechts een ceremonieel gebeuren is.
We gaan deze serie preken beginnen in Jesaja 1:10-14.
Jesaja 1:10-14 Hoort het woord des Heren, bestuurders van Sodom; neigt uw oor tot de onderwijzing van onze God, volk van Gomorra. 11 Waartoe dient Mij de menigte uwer slachtoffers? zegt de Here; oververzadigd ben Ik van de brandoffers van rammen en het vet van mestkalveren, en aan het bloed van stieren, schapen en bokken heb Ik geen welgevallen. 12 Wanneer gij komt om voor mijn aangezicht te verschijnen - wie heeft dit van u verlangd mijn voorhoven plat te treden? 13 Gaat niet voort met huichelachtige offers te brengen - gruwelijk reukwerk is het Mij; nieuwe maan en sabbat, het bijeenroepen der samenkomsten - Ik verdraag het niet: onrecht met feestelijke vergadering. 14 Uw nieuwemaansdagen en uw feesten haat Ik met heel mijn ziel, zij zijn Mij een last. Ik ben moede ze te dragen.
Amos 5:21-22 Ik haat, Ik veracht uw feesten, en kan uw samenkomsten niet luchten. 22 Ja, als gij Mij brandoffers brengt, en uw spijsoffers, heb Ik daaraan geen welgevallen, en uw vredeoffer van mestkalveren wil Ik niet aanzien.
Ik begin hier omdat ik wil dat wij begrijpen, dat wanneer God hier spreekt over "uw sabbatten of uw feestdagen", dat niet noodzakelijkerwijze betekent dat zij, voor zover het de kalender betreft, niet op de juiste dagen bijeenkwamen. De context maakt hier duidelijk dat zij aan hun ceremoniële verplichtingen voldeden. Jesaja 1, de verzen 11 en 13, en Amos 5, vers 22, maken duidelijk dat zij wel degelijk aan de ceremoniële aspecten voldeden.
Als Israël de sabbat slechts als een ceremonieel gebeuren beschouwde, dan hielden zij de sabbat tenminste op een ceremoniële wijze. Wanneer God spreekt over "uw nieuwemaansdagen" of "uw sabbatten", kan het zeer goed mogelijk zijn dat het volgens de kalender dezelfde dagen zijn geweest als die God had bevolen en dat zij niet met iets "nieuws" waren komen aandragen. In het boek Amos is de mogelijkheid aanwezig, dat zij vanwege Jerobeam I inderdaad andere dagen hielden. In Jesaja 1 is het evenwel bijna zeker dat de sabbatten waarover hij het heeft, de sabbatten zijn die wij tegenwoordig kennen als de zaterdag.
Dit leidt tot een conclusie dat, als zij inderdaad nog steeds de wekelijkse sabbat en de heilige dagen op de correcte dagen volgens de kalender hielden, Gods afkeuring ging over de wijze waarop zij ze hielden, hun houding ten opzichte van het houden van deze dagen en hun gebrek aan begrip over het waarom zij deze moesten houden. Dat is wat God zorgen baarde. Voor wat God betrof waren deze aspecten zo erg, dat die dagen niet meer als Zijn dagen beschouwd konden worden en Hij scheidde zich van hen af.
Gedurende korte perioden hielden kleine groepen mensen in Israël die dagen op de juiste manier. De "manier waarop ze te houden" was bijna altijd het twistpunt tussen God en Israël. Over dat onderwerp is in de Bijbel het meest geschreven en wordt het onderwerp van deze serie preken. Hoe verder we komen met dit onderwerp, hoe meer bewijzen we zullen zien dat de conclusie die ik getrokken heb, hoogst waarschijnlijk juist is. Zij hielden niet de verkeerde dagen, maar waar God bezorgd over was, was hoe zij die hielden en hun gebrek aan begrip over het waarom zij die hielden.
Over dit gebod staat in de Bijbel veel opgetekend. Als we datgene wat is geschreven over het houden van de Heilige Dagen, betrekken bij datgene wat is geschreven over de wekelijkse sabbat, komen we waarschijnlijk tot de conclusie, dat over dit gebod meer is geschreven dan over enig ander gebod, met uitzondering van het eerste gebod. Wij zijn dan ook zeker niet zonder hulpbronnen gelaten, die wij kunnen natrekken om te zien hoe God denkt over hoe wij verondersteld worden die dagen te houden.
Ik denk dat we allemaal wel weten dat God geen omvangrijke lijst van "gij zult en gij zult niet" heeft laten optekenen. Integendeel, Hij koos er voor te openbaren door middel van een beperkt aantal geboden, met daarnaast voorbeelden en algemene principes. Deze dienen wij te bestuderen, over te mediteren, conclusies uit te trekken en vervolgens onderdeel te laten uitmaken van ons leven. Ik denk dat dit op deze manier is gedaan om ons te leren het gehele proces van kiezen te doordenken en ons tegelijkertijd begrip bij te brengen over waaróm wij deze dingen doen en Gods manier van denken.
Het plan dat hieraan ten grondslag ligt, is dat wij geen mechanische schepselen zouden zijn, maar vrij zouden zijn dingen te doen omdat ze juist zijn en dingen te vermijden omdat ze verkeerd zijn. Wij zouden keuzes maken op basis van onze eigen vrije wil, die in overeenstemming zijn met het denken en de wil van God.
We herinneren ons waarschijnlijk nog wel dat Herbert Armstrong vaak refereerde aan het sabbatsgebod als het "testgebod". Dit gebod test de intentie en de motivatie die voorafgaat aan de handeling en ons onze rechtvaardiging verschaft om te doen wat we doen.
Soms zeggen we om onszelf te verdedigen: "Het was niet mijn bedoeling je pijn te doen." Misschien niet, maar de andere persoon is wel onrecht aangedaan. Een dergelijke houding is niet goed, omdat we dan nog steeds tekort schieten in het verheerlijken van God.
Het is goed om in gedachten te houden dat de "weg naar de hel geplaveid is met goede voornemens". God wil dat zowel de voornemens als de handelingen correct zijn. Zijn de voornemens correct, dan bestaat er een veel grotere kans, dat de handelingen die we onszelf op de sabbat toestaan, ook correct zullen zijn. Het moet wel op deze manier, omdat het gemiddelde van juiste voornemens dat juiste handelingen voortbrengt, vele malen groter is dan andersom het geval is. God wil dat wij begrijpen waarom we doen voor we doen..
We gaan naar Mattheüs 5:17-19. In deze preek gaan we door een groot aantal zeer bekende schriftgedeelten, die betrekking hebben op het houden van de sabbat.
Mattheüs 5:17 Meent niet, dat Ik gekomen ben om de wet of de profeten te ontbinden; Ik ben niet gekomen om te ontbinden, maar om te vervullen.
Dat geldt natuurlijk net zo goed voor de sabbat als voor elk ander gebod. Hij kwam niet om de sabbat te ontbinden, maar om die te verheerlijken.
Mattheüs 5:18-19 Want voorwaar, Ik zeg u: Eer de hemel en de aarde vergaat, zal er niet één jota of één tittel vergaan van de wet, eer alles zal zijn geschied. 19 Wie dan een van de kleinste dezer geboden ontbindt en de mensen zo leert, zal zeer klein heten in het Koninkrijk der hemelen; doch wie ze doet en leert, die zal groot heten in het Koninkrijk der hemelen.
Jakobus 2:8-12 Indien gij echter de koninklijke wet vervult naar het schriftwoord: Gij zult uw naaste liefhebben als uzelf, dan doet gij wèl. 9 Doch indien gij met aanzien des persoons handelt, doet gij zonde en wordt gij door de wet overtuigd van overtreding. 10 Want wie de gehele wet houdt, maar op één punt struikelt, is schuldig geworden aan alle (geboden). 11 Want Hij, die gezegd heeft: Gij zult niet echtbreken, heeft ook gezegd: Gij zult niet doodslaan. Indien gij nu geen echtbreuk pleegt, maar wel doodslag, zijt gij toch een overtreder van de wet geworden. 12 Spreekt zó en handelt zó als (mensen past), die door de wet der vrijheid zullen geoordeeld worden.
Laten we deze twee schriftgedeelten eens samenvoegen. In Mattheüs 5:19 heeft Christus het over "het kleinste gebod". Dat woord "kleinste" is bepalend. Het loopt parallel met vers 18 waar sprake is van "één jota of één tittel". Dat zijn de "kleinste" dingen die deel uitmaken van de wet van God. Uitgaande van dat principe bestaat er geen twijfel dat van alle Tien Geboden het sabbatsgebod het geringste is van alle geboden, als we dit tegen het licht houden van de wijze waarop de mensen om ons heen dit gebod benaderen.
De Katholieke Kerk gaat er zo geringschattend mee om, dat zij denken dat ze de macht hebben het in zijn geheel te negeren. Ofschoon ze officieel erkennen dat die dag in de Bijbel wordt bevolen, denken ze de autoriteit te hebben het gebod te veranderen.
De Protestantse kerken rechtvaardigen zich door te redeneren over technisch wettelijke gronden, maar reduceren uiteindelijk de dag tot iets dat slechts ceremonieel van aard is.
Denk nog eens aan Jacobus 2:8. Het vierde gebod maakt evenzeer als de andere geboden deel uit van de Koninklijke Wet. Weten we wat de Koninklijke Wet is? Dat zijn de Tien Geboden. Als niet één jota of tittel, als zelfs niet het geringste gebod uit de Koninklijke Wet teniet wordt gedaan totdat alles vervuld is, moet de conclusie wel zijn dat de sabbat nog steeds gehouden dient te worden, ongeacht wat mensen er van vinden. Het niet houden ervan is immoreel. Het is net zo immoreel als overspel, ontucht, begeren of liegen. De wereld om ons heen kijkt niet op deze manier naar het sabbatsgebod. De wereld om ons heen denkt niet aan immoreel gedrag bij het overtreden van het eerste gebod, het tweede gebod, het derde gebod of het vierde gebod. Ik vraag mij af hoeveel mensen in de kerk bij overtreding van het vierde gebod denken aan immoreel gedrag. Het is immoreel om het vierde gebod te overtreden.
Jacobus verwijst ook naar de Koninklijke Wet als zijnde de Wet van de Vrijheid. We kunnen duidelijk zien dat als iemand het zevende gebod in acht neemt, het de wereld vrij houdt van echtbreuk en overspel. Het houden van het achtste en negende gebod geeft de maatschappij vrijheid. Het houdt de mensen vrij van stelen en liegen. Als iemand de sabbat houdt, leidt dat tot vrijheid. Het brengt vrijheid voort. Het is een wet die vrij maakt.
Onze menselijke natuur neigt er toe ons te laten denken, dat het houden van de sabbat ons beperkt, ons weerhoudt van dingen te kunnen doen. In bepaalde gevallen kan men zich daardoor bijna een gevangene gaan voelen. Maar dat is denken op basis van de menselijke natuur. Dat is niet de denkwijze van God, die ons helpt begrijpen hoe we moeten gaan denken. Het niet houden van de sabbat is immoreel. Het houden van de sabbat geeft daarentegen vrijheid.
Ooit was er een groep mensen, die wij kennen als de Farizeeën, die in tegenstelling tot de rest van de wereld geloofde, dat het houden van de sabbat waarschijnlijk het meest belangrijke gebod was. Zij stelden honderden wetten in, in een zinloze poging de mensen te weerhouden van het overtreden van het sabbatsgebod. Doch zij begrepen in 't geheel niet waar het om ging.
Omdat zij bekend waren met Ezechiël 20, en misschien met nog andere delen van de Bijbel, begrepen zij dat één van de redenen voor hun ballingschap het overtreden van het sabbatsgebod was. De herstelpogingen die onder Ezra waren gestart, begonnen na zijn dood extreme vormen aan te nemen. Ofschoon hun intenties goed waren, betrof het toch een wereldse manier van aanpak. Hun manier van sabbat houden was net zo verkeerd als de vrije opvatting die de wereld om ons heen heeft ten aanzien van de sabbat.
We kunnen er gevoeglijk van uitgaan, dat noch de Farizeeën, noch de meeste mensen die ooit op deze planeet hebben geleefd, ooit Gods bedoeling met de sabbat echt hebben begrepen. Omdat zo veel van dit wereldse denken wordt meegebracht in de kerk, is mijn zorg dat sommigen van ons op soortgelijke wijze denken als de wereld om ons heen.
De Tien Geboden zijn een eenheid. Eén gebod overtreden is alle geboden overtreden, ongeacht wat mensen denken op welk niveau elk gebod staat. Bij overtreding van het vierde gebod is men evenzeer de dood schuldig als bij het overtreden van één van de andere geboden. Dat is het uitgangspunt. Dit is niet zo maar een gebod dat wij terzijde kunnen schuiven. Het dient als net zo vanzelfsprekend te worden aanvaard als elk van de andere negen. Zoals we zullen gaan zien, is Gods bedoeling met het houden van de sabbat zeer belangrijk voor ons leven.
We gaan naar Ezechiël 20. Aan dit hoofdstuk gaan we nogal wat tijd besteden. Houdt daarbij een zeer interessant, gemakkelijk bewijsbaar feit in gedachten, namelijk dat het boek Ezechiël 120 jaar of misschien dichter bij 135 of 140 jaar nadat Israël in ballingschap ging, geschreven werd. Het volk Israël heeft het boek Ezechiël nooit ontvangen. Enkele Joden wel en zij zijn zeer zeker een deel van Israël.
De tien noordelijke stammen hebben de boodschap van God door middel van Ezechiël nooit ontvangen. Daarom is het belangrijk te begrijpen dat het boek Ezechiël is geschreven voor het hedendaagse Israël. Dit zal verderop duidelijk worden.
Ezechiël 20:3-4 Mensenkind, spreek met de oudsten van Israël en zeg tot hen: zo zegt de Here Here: zijt gij gekomen om Mij te raadplegen? Zo waar Ik leef, Ik laat Mij door u niet raadplegen, luidt het woord van de Here Here. 4 Wilt gij hen oordelen, wilt gij oordelen, mensenkind? Maak hun de gruwelen van hun vaderen bekend.
Wat hier wordt weergegeven, geeft een overzicht van Israëls relatie met God vanuit Gods gezichtspunt. De opdracht van God aan Ezechiël is om te oordelen, deze oordelen namens God aan Israël te verkondigen en hun duidelijk te maken waarom zij in ballingschap gingen. Het is bijzonder interessant dat God deze verantwoordelijkheid aan Ezechiël geeft — "Jij voert deze opdracht uit, Ezechiël" — Zich omdraait en vervolgens het oordeel aan Ezechiël overlaat. Geen moeilijke opgave voor Ezechiël om uit te voeren. God gaf hem die oordelen. Luister naar het vervolg:
Ezechiël 20:10-13 Ik leidde hen uit het land Egypte en bracht hen in de woestijn. 11 Ik gaf hun mijn inzettingen en maakte hun mijn verordeningen bekend - de mens die ze opvolgt, zal daardoor leven. 12 Ook gaf Ik hun mijn sabbatten als een teken tussen Mij en hen, opdat zij zouden weten, dat Ik, de Here, hen heilig. 13 Maar het huis Israëls was weerspannig tegen Mij in de woestijn; zij wandelden niet naar mijn inzettingen en verwierpen mijn verordeningen - de mens die ze opvolgt, zal daardoor leven. Mijn sabbatten ontheiligden zij ten zeerste, zodat Ik overwoog mijn grimmigheid in de woestijn over hen uit te storten ter vernietiging.
In het licht van dit gebod is wat God hier zegt zeer interessant. Het eerste dat God hier in feite doet, nadat Hij hun had gezegd dat Hij hun Zijn wetten — Zijn sabbat — gaf, is hen er aan herinneren dat de sabbatten een teken zijn dat Hij hun God is. God benadrukt hier het belang van het houden van deze dag.
Een teken identificeert. Een teken identificeert iets. Een teken geeft de belangrijkheid of kwaliteit van iets aan. We hebben het vaak over "een goed teken" of "een slecht teken", "dit is een goede aanwijzing" of "dit is een slechte aanwijzing". Een teken onderscheidt. Het scheidt dingen van elkaar zodat iemand het een van het ander kan onderscheiden en daardoor weet wie wie is en wat wat is.
Een teken trekt de aandacht van mensen naar wat zich binnen een gebouw of instelling afspeelt, of waar het voor gebruikt wordt. Een teken trekt de aandacht van mensen en daarom prijzen zakenmensen zich aan door lichtreclames. In geheel Las Vegas bevinden zich schitterende, opzichtige lichtreclames, die duidelijk maken wat zich binnen de gebouwen afspeelt. Denk aan deze dingen in relatie tot de sabbat.
Wij, hier aanwezig, hebben niet met zaken te maken, of met handel, of met huisartsen, of met timmerlieden. Wij hebben te maken met een religieus instituut, waarvan er veel in deze wereld zijn. De sabbat is het meest zichtbare teken dat ons van hen onderscheidt. "Mijn sabbatten gaf ik hun als een onderscheidend teken."
We gaan dit nog wat verder doortrekken, omdat we de sabbat kunnen houden zoals de Joden dat doen, of de zevendedagsadventisten, en toch niet de ware kerk zijn. Het gaat er dus niet alleen maar om dat de dag gehouden wordt, waarover God bezorgd is. Hij is veelmeer bezorgd over hoe we die houden, dat is het werkelijke teken.
De Farizeeën hielden de sabbat. Was de manier waarop zij de sabbat hielden, de manier die hun Schepper Jezus Christus verlangde? Was dit een duidelijke indicatie, een teken, een bewijs, dat zij de ware kerk waren? In het geheel niet! Zoals we steeds weer opnieuw zullen zien, is de wijze waarop die gehouden wordt het werkelijke teken, omdat iedereen wel die dag op de kalender apart kan zetten en toch in het geheel geen relatie met God kan hebben.
We gaan dit nog wat verder doortrekken. We komen dan steeds dichter bij de kern van waarom God van ons verlangt deze dag te houden. Ezechiël herinnert hen en ook ons er aan, dat het houden van deze dag de bijzondere relatie tussen ons en God weergeeft. Men kan de sabbat houden en toch geen relatie met God hebben. De relatie die wij met God hebben is bijzonder. Voor de wereld is dit raar en vreemd, hoofdzakelijk vanwege de manier waarop wij de sabbat houden. Het houden van de sabbat maakt duidelijk wie we zijn en wie onze God is. De manier waarop we die houden, is het bewijs van de kwaliteit van de relatie. Bedenk dat het de kwaliteit of toestand van iets duidelijk maakt — een goed teken of een slecht teken.
Van alle geboden waartoe God Ezechiël kon hebben geïnspireerd te spreken of te schrijven, koos Hij die geboden uit, die betrekking hebben op afgodendienst en overtreding van de sabbat. Overtreding van het sabbatsgebod is van wezenlijk belang voor ons, omdat de manier waarop we die dag houden belangrijk is. Waarom? Omdat het op de juiste manier houden van de sabbat onze gehele verbondsrelatie met God samenvat in één enkelvoudige concept. Dat maakt ons zo bijzonder. We hebben werkelijk een relatie met God en het op de juiste manier houden van de sabbat identificeert degenen die die bijzondere verbondsrelatie zijn aangegaan, welke koste wat het kost dient te worden beschermd.
Sabbat houden kunnen we niet vergelijken met de fysieke besnijdenis van een gedeelte van het lichaam, of met de geestelijke besnijdenis van het hart, die geen van beide duidelijk zichtbaar zijn. Het houden van de sabbat is daarentegen publiekelijk zichtbaar. Het feit dat we de sabbat houden, samen met de manier waarop we die houden, onderscheidt ons van alle andere religies in de wereld. Dat is het teken voor de wereld, voor ons en voor God wie het volk is Gode ten eigendom. Iedere zoon van God is persoonlijk verantwoordelijk om van deze relatie te getuigen. Wordt iemand daar laks in, dan is dat een duidelijke indicatie dat hij zijn respect, zijn vrees voor God aan het verliezen is.
Laten we in de context hiervan iets gaan zien dat zeer interessant is.
Ezechiël 20:10 Ik leidde hen uit het land Egypte en bracht hen in de woestijn.
Ezechiël 20:13 Maar het huis Israëls was weerspannig tegen Mij in de woestijn; zij wandelden niet naar mijn inzettingen en verwierpen mijn verordeningen — de mens die ze opvolgt, zal daardoor leven. Mijn sabbatten ontheiligden zij ten zeerste.
Waar wil ik de aandacht op vestigen? Op Egypte en de woestijn. De context waar God hier in het kader van Israëls overtreding van het sabbatsgebod naar refereert, is de tocht door de woestijn. Daar dienen we onze aandacht op te richten. Dit vindt heel vroeg plaats in de relatie met God. Als er voor Israël in de relatie met God een tijdstip in haar geschiedenis is geweest, waarop ze beslist geen excuus hadden voor het overtreden van het sabbatsgebod, dan was het wel in die tijd. Hij was bij hen in de wolk. Hij was in de vuurkolom. Hij was steeds bij hen. Zij waren een geheel afgezonderde gemeenschap. Er zou dan ook geen andere God moeten zijn geweest om te dienen.
Het gehele volk was op één locatie bij elkaar. Zij konden nergens anders naar toe. Elke vrijdag ontvingen zij een dubbele portie manna. Op de sabbat ontvingen zij geen manna. Daarom was er geen excuus dat men niet wist welke dag het was. Daarnaast bracht God een schokgolf teweeg door een man te laten executeren voor het overtreden van de sabbat, om hen er aan te herinneren hoe belangrijk deze dag is en daardoor het respect ervoor weer in te prenten. Toch zegt God dat zij nog steeds rebelleerden. Dat maakt opnieuw duidelijk dat het God ging om hoe zij deze dag hielden.
Ongetwijfeld hielden zij de sabbat met de mond. De dag was door hen apart gezet op de kalender. We kunnen er zeker van zijn dat wanneer de sabbat zich aandiende, alle handel — als die er was in de woestijn — tot stilstand kwam. Zij waren dan niet bezig met het voortzetten van de reis. Waar het op die dag om ging was wat zij persoonlijk, op individuele basis, deden of niet deden; dat had een negatieve invloed op hun relatie met God.
God gebruikt steevast, zoals de NBG het weergeeft, het woord "ontheiligen". De Petrus Canisius en Prof. Obbink vertaling spreken van "ontwijden". De King James omschrijft het als "polluted". Dat betekent: "bevuilen, verontreinigen, bezoedelen". Wij spreken over "verontreinigde lucht en watervervuiling". Dat betekent dat het water en de lucht vervuild zijn. Het is besmet. In zekere zin is het vergiftigd, ontwijd, misbruikt, ontheiligd. Ontheiligd betekent benaderd zonder respect. Het wil zeggen dat we die dag (sabbat) niet onderscheiden van de gewone dagen zoals maandag, dinsdag, woensdag, donderdag en vrijdag. Men beschouwt het als een "normale dag".
Wat was het motief voor Israël om Gods sabbatten te verachten, te ontwijden, te ontheiligen?
Ezechiël 20:16 Omdat zij mijn verordeningen verwierpen, niet naar mijn inzettingen wandelden en mijn sabbatten ontheiligden...
Dan geeft God de reden hiervoor in het vervolg van het vers.
...want hun hart ging uit naar hun afgoden.
Hier wordt de oorzaak weergegeven, die ons leidt tot overtreding van de sabbat. Spreuken geeft aan: "Een gezond hart is het leven des vlees." Jezus verduidelijkte dit nog eens in Mattheüs 15, toen Hij zei: "Uit het hart komen boze overleggingen, moord, echtbreuk voort." Hij somde vervolgens een half dozijn of meer zonden op die voortkomen uit het hart. Echter net zo zeker als deze dingen voortkomen uit het hart, komen er ook goede dingen uit voort.
God zei dat de oorzaak voor overtreding van de sabbat lag in het feit dat hun hart zich wendde tot hun afgoden. In geestelijke zin kan een afgod al datgene zijn, waar we onze tijd of attentie aan geven ten nadele van de relatie met God. Wat we goed dienen te begrijpen is, dat afgoderij iemand er toe dwingt zijn eigen wil te doen in plaats van Gods wil. Als het hart een afgod naloopt, volgt de rest van het lichaam het hart. Het hart — het denkproces — legt haar wil op aan de handen, de ogen, het denken. Het gevolg is dat de handen, de ogen, de oren, de mond, de tong en de andere delen van het lichaam slechts volgen wat het hart wil. Als het hart een afgod volgt en wij deze dingen op de sabbat doen, dan zegt God dat we de sabbat zullen gaan overtreden.
De afgod hoeft niet voor iedereen hetzelfde te zijn. In relatie tot de sabbat is het resultaat echter altijd hetzelfde. Naar eigen goeddunken wordt de gehele of een gedeelte van de dag besteedt. Men is op die dag bezig met het najagen van eigen interesses in plaats van te doen wat God verlangt. Beginnen we te zien waarom God in Jesaja zegt: "Ik wil dat u Mijn woorden spreekt"? Spreken we niet Gods woorden, dan volgt onze tong de afgod. Ongetwijfeld doen we soms dingen in onwetendheid. Echter de meesten van ons weten beter, maar ons hart loopt onze afgod achterna. We kunnen nu nog een conclusie trekken, namelijk dat afgoderij de basis is van het overtreden van de sabbat. Dat komt uit Gods eigen woord, recht uit Zijn eigen denken.
Ezechiël 20:18-20 Toen zeide Ik tot hun zonen in de woestijn: Wandelt niet naar de inzettingen van uw vaderen, onderhoudt hun verordeningen niet en verontreinigt u niet met hun afgoden. 19 Ik ben de Here, uw God, wandelt naar mijn inzettingen en onderhoudt naarstig mijn verordeningen. 20 Heiligt mijn sabbatten, dan zullen deze een teken zijn tussen Mij en u...
Dat is een interessant gegeven nietwaar? Als wij Gods sabbat heiligen kan dat een teken zijn. We kunnen deze dag apart zetten op de kalender en er lippendienst aan bewijzen. Maar als wij deze dag niet bejegenen als een heilige dag, zal deze dag, ofschoon we niet werken, toch geen teken zijn.
Ezechiël 20:20-21 ...opdat gij weet, dat Ik, de Here, uw God ben. 21 Maar die zonen waren weerspannig tegen Mij; zij wandelden niet naar mijn inzettingen en onderhielden geenszins mijn verordeningen; de mens die ze opvolgt, zal daardoor leven. Mijn sabbatten ontheiligden zij, zodat Ik overwoog mijn grimmigheid over hen uit te storten, mijn toorn ten volle over hen te doen komen in de woestijn.
In vers 18 heeft God het over "de inzettingen en verordeningen van uw vaderen". In verband gebracht met de context betekent dit: "Volg niet de keuzes van uw ouders." Hij gaf deze verklaring in relatie tot dit gebod. God sprak hier tot de tweede generatie. De gehele eerste generatie, behalve Jozua en Kaleb, stierf in de woestijn en derhalve spreekt God aan het begin van Ezechiël 20 tot die tweede generatie. Het is nu verplaatst naar de generatie die het land binnentrekt en Hij deelt die generatie mede: "Maak niet dezelfde keuzes — slechte keuzes — zoals uw vaderen dat deden. Natuurlijk bedoelde Hij hun ouders.
Laten we die bewoording eens wat aanpassen en toch de betekenis, de diepe betekenis van wat hier wordt gezegd, vasthouden. Niemand heeft meer invloed op kinderen dan hun eigen ouders en wat God hier zegt is: "Volg niet de lijn en daarmee de overtreding van de sabbat die zogenaamd invloedrijke mensen in het verleden hebben uitgezet." Of nog duidelijker: "Volg hun afgoden niet." Waarom niet?
Ezechiël 18:4 Zie, alle zielen zijn van Mij, zowel de ziel van de vader als die van de zoon zijn van Mij; de ziel die zondigt, die zal sterven.
Vers 20 bevat dezelfde woorden. Deze maken duidelijk dat God ons persoonlijk verantwoordelijk houdt. Ongeacht wat invloedrijke mensen zoals ouders of dienaren in het verleden hebben aangedragen ten aanzien van het houden van de sabbat, zegt God tegen ons: "Ik houd u persoonlijk verantwoordelijk." Dat wil dus zeggen, wanneer u een dienaar iets ziet doen of hoort spreken, het niet noodzakelijkerwijze betekent dat het juist is. Misschien wel, maar misschien ook niet. God zegt dat u zelf de situaties hebt te beoordelen en eigen conclusies hebt te trekken, want Hij houdt u persoonlijk verantwoordelijk. God neemt geen genoegen met de verontschuldiging dat u alleen maar volgde wat uw vader of moeder deed. Was datgene wat zij deden correct? Prima! Zo niet, dan dient u karakter te tonen en het anders aan te pakken.
Ezechiël 20:24 Omdat zij mijn verordeningen niet opvolgden, mijn inzettingen verwierpen, mijn sabbatten ontheiligden en omdat hun ogen gevestigd waren op de afgoden van hun vaderen.
Hier zien we het opnieuw. Afgoderij en het overtreden van de sabbat waren krachtige, ergernis gevende zaken in de relatie van God met Israël. Zij begonnen daar al in een vroeg stadium mee in de woestijn en hebben waarschijnlijk nooit goed begrepen wat God van hen in dit opzicht verlangde.
We gaan dit nog duidelijker bevestigd zien in Ezechiël 22:1. Dit begint ongeveer op dezelfde manier als Ezechiël 20.
Ezechiël 22:1-3 Het woord des Heren kwam tot mij: 2 Gij mensenkind, wilt gij richten, wilt gij richten de bloedstad? Houd haar dan al haar gruwelen voor. 3 Zeg: Zo zegt de Here Here: o stad, die in haar midden bloed vergiet, zodat haar tijd komt, en die zich afgoden maakt om zich te verontreinigen.
Aan wie is dit gericht? Iedereen weet dat het aan Jeruzalem is gericht. Denk er aan dat Jeruzalem veelal een codenaam is voor de kerk. Onthoud dat goed, want verder op in deze serie preken wordt dat belangrijk.
Ezechiël 22:6 Zie, de vorsten van Israël zijn er op uit ieder zoveel mogelijk bloed te vergieten.
Dit is een beetje een ongelukkige vertaling. In feite staat hier: "De vorsten gebruikten hun macht om bloed te vergieten." Met andere woorden zij namen hun positie niet zo nauw en gebruikten het voor eigen eer en glorie.
Ezechiël 22:8 Mijn heilige dingen veracht gij, mijn sabbatten ontheiligt gij.
Waarom lees ik deze verzen? Omdat afgoderij en overtreding van de sabbat hier beschuldigingen zijn die rechtstreeks gericht zijn aan de leiding. Specifiek aan de dienaren vanwege gebrek aan leiding en hun falen in het naleven en onderwijzen van de dingen Gods.
Ezechiël 22:26 Zijn priesters doen mijn wet geweld aan en ontwijden mijn heilige dingen; tussen heilig en onheilig maken zij geen onderscheid, het verschil tussen onrein en rein onderwijzen zij niet, en voor mijn sabbatten sluiten zij hun ogen; zo word Ik te midden van hen ontheiligd.
Ezechiël 23:36-39 En de Here zeide tot mij: Mensenkind, wilt gij Ohola en Oholiba richten? [Dit zijn codenamen voor Israël en Juda.] Houd haar dan haar gruwelen voor, 37 want zij hebben overspel bedreven en er kleeft bloed aan haar handen; met haar afgoden hebben zij overspel bedreven en zij hebben hun ook de zonen die zij Mij gebaard hadden, tot spijze gewijd. 38 Bovendien hebben zij Mij dit aangedaan: verontreinigd hebben zij in die tijd mijn heiligdom, mijn sabbatten ontheiligd. 39 Terwijl zij hun zonen voor hun afgoden geslacht hadden, kwamen zij op diezelfde dag naar mijn heiligdom, zodat zij het ontheiligden; ja, zo deden zij in mijn huis.
Wat een walgelijke dingen staan er in dat vers, dingen die deze mensen op Gods heilige sabbatten deden! Zij vereerden de afgod, offerden hun kinderen — verbrandden ze in het vuur — en als ze dat gedaan hadden, kwamen ze naar de dienst in de tempel. Dat is afschuwwekkend! God vermeldt heel specifiek dat zij dergelijke dingen op de sabbat deden. Zij deden deze dingen op Zijn dag. Zo laag kan een persoon door afgoderij zinken. Het kan iemand tot dit soort acties dwingen.
Dit is iets waar we zeer voorzichtig mee om dienen te springen. Deze mensen maakten zich schuldig aan een veel voorkomende zonde van afgodendienst in Israël, namelijk syncretisme. Zij trachtten de wereldse weg met Gods weg te vermengen en natuurlijk kon God dat niet accepteren. Zij hielden diensten in de veronderstelling dat zij dat deden ter ere en uit respect voor de Schepper terwijl zij kort daarvoor hun kinderen in het vuur hadden geofferd.
In deze drie hoofdstukken waarin we een korte samenvatting, een overzicht van de relatie tussen God en Israël zien, worden afgodendienst en het ontheiligen van de sabbat negen keer specifiek genoemd als de voornaamste redenen dat God hen in ballingschap dreef.
Wat verlangde God van hen ten aanzien van het houden van de sabbat? Wat verlangt Hij van ons? Het volledige antwoord gaan we hier nog niet geven, maar terwijl we verder gaan met het leggen van het fundament krijgen we wel een overzicht. We gaan naar Genesis, hoofdstuk 2.
Genesis 2:1-3 Alzo werden voltooid de hemel en de aarde en al hun heer. 2 Toen God op de zevende dag het werk voltooid had, dat Hij gemaakt had, rustte Hij op de zevende dag van al het werk, dat Hij gemaakt had. 3 En God zegende de zevende dag en heiligde die, omdat Hij daarop gerust heeft van al het werk, dat God scheppende tot stand had gebracht.
Dat is nogal duidelijk! Ik denk niet dat het nodig is dat verder uit te diepen, behalve om vast te stellen dat God in alles ons voorbeeld is. Natuurlijk is Degene waar dit over gaat Jezus Christus. Hij rustte op de zevende dag, gaf het voorbeeld, stond model voor de mensheid en Hij verlangt van de mens te rusten zoals Hij deed.
We gaan nu naar Exodus 31:17. Het is bijzonder interessant te zien dat wat hier gezegd wordt, pal aan het begin staat van de bouw van de tabernakel in de woestijn — een type van de kerk.
Exodus 31:12-13 De Here zeide tot Mozes: 13 Gij dan, spreek tot de Israëlieten: maar mijn sabbatten moet gij onderhouden, want dat is een teken tussen Mij en u, van geslacht tot geslacht, zodat gij weet, dat Ik de Here ben, die u heilig.
Exodus 31:17 Tussen Mij en de Israëlieten is deze een teken voor altoos, want in zes dagen heeft de Here de hemel en de aarde gemaakt, en op de zevende dag heeft Hij gerust en adem geschept.
We zien hier een aanpassing van datgene wat staat in Genesis 2:3, waar alleen gesproken wordt over "Hij rustte." Hier staat: "Hij heeft gerust en adem geschept."
We gaan naar het Nieuwe Testament, naar Johannes 5:17. Een interessant schriftgedeelte, waar Jezus beschuldigd werd van het overtreden van de sabbat door een mens opdracht te geven op de sabbat zijn bed te dragen. We zien vervolgens hoe Jezus zich verdedigt.
Johannes 5:17 Maar Hij antwoordde hun: Mijn Vader werkt tot nu toe en ik werk ook.
Ik ga hier niet al te diep op in, maar "tot nu toe" betekent dat de Vader ergens in het verleden aan iets is beginnen te werken en zoals Jezus zei, tot nu toe nog steeds werkt. Hij is er nooit mee opgehouden. Zij begrepen waar het om ging, omdat zij hier zeggen dat God op de sabbat aan het werk was.
Als God nooit met werken stopte, werkte Hij zeven dagen per week, 365 dagen per jaar, decennium na decennium, eeuw na eeuw, zelfs tot op het moment dat Jezus deze woorden sprak. Jezus zei dat de Vader bleef werken en daarmee nooit ophield, zelfs niet gedurende de sabbat. En vervolgens voegde Hij er aan toe: "En Ik werk ook." Dat stond hen helemaal niet aan, want daarmee associeerde Jezus Zichzelf met God door te zeggen: "Ik werk ook op de sabbat." Ze kregen meteen de volle laag. Ik denk niet dat Hij dat op een betweterige manier zei. Ik ben er van overtuigd dat Hij het op een respectvolle manier deed, maar door het te zeggen werden ze kwaad, omdat zij onmiddellijk begrepen dat Hij op één lijn met God moest worden gesteld.
We zien dus de Vader en de Zoon Die in het verre verleden aan een bepaald project begonnen te werken. Vanaf het moment dat Ze aan dat project begonnen, zijn Zij altijd ("tot nu toe") blijven werken. Denk er aan: God is ons voorbeeld en Hij werkt op de sabbat.
We gaan naar Jesaja 40:28.
Jesaja 40:28 Weet gij het niet, hebt gij het niet gehoord? Een eeuwig God is de Here, Schepper van de einden der aarde. Hij wordt noch moede noch mat, zijn verstand is niet te doorgronden.
Uit dit vers blijkt dat toen God op de sabbat rustte, Hij dat niet deed omdat Hij vermoeid was. Deze rust heeft een andere betekenis. Denk er aan dat Hij ons voorbeeld is. Dit zal verderop in de preken die volgen duidelijker worden. We zijn nu nog bezig met het leggen van de fundamenten. We gaan ons nu richten op de woorden: "adem scheppen".
Marcus 2:27 En Hij zeide tot hen: De sabbat is gemaakt om de mens, en niet de mens om de sabbat.
Wat hier staat heeft betrekking op een andere beschuldiging dat Hij de sabbat had overtreden. Dit betrof de conclusie van Zijn rechtvaardiging voor dat wat er gebeurd was. De leerlingen waren door een korenveld gegaan, hadden aren geplukt, gewreven en gegeten.
De sabbat werd voor de mens gemaakt. Hij is een gift van God aan de mensheid, opdat de mens daar in hoge mate van kan profiteren door er op een juiste manier gebruik van te maken. De bedoeling van deze gift is dat deze een waardige, God vererende en bevrijdende functie heeft, waardoor we tegelijkertijd rusten en adem scheppen.
Het woord "rust" betekent een "beëindiging van activiteiten:. Een tweede betekenis is ophouden zich zorgen te maken. Inspanning kan verademing brengen. Wat betekent nu "adem geschept" (Exodus 31:17)? God "heeft adem geschept". Dat betekent: "geestelijke verfrissing of nieuwe energie opdoen." Ik prefereer "op krachten komen of stimuleren, specifiek door het raadplegen van de bron van iemands informatie." Wie wordt verondersteld de bron te zijn van onze informatie met betrekking tot hoe te leven? Wie is de bron in "op krachten komen of stimuleren, specifiek door het raadplegen van de bron van iemands informatie? Het woord "rust" betekent: herstellen, aanvullen, nieuw leven inblazen, energie opdoen, verkwikken.
Ongetwijfeld heeft Israël in de woestijn de sabbat apart gezet op de kalender als een dag waarop zij niet werkten. Maar ik twijfel er ook niet aan dat zij deze dag niet gebruikten om de God te eren Die ons elke ademtocht verleent en ons een geweldige hoop geeft waarop we ons kunnen voorbereiden.
Misschien kan ik het op deze manier illustreren. De sabbat is een afspraak. Het betreft een afspraak op basis van het gebod van God dat wij Hem elke zevende dag dienen te ontmoeten en die zevende dag is de sabbat. Die dag heeft dus de functie van een afspraak, net zoals een afspraak met iemand die u wat beter wilt leren kennen. Hoe zou u het vinden als de persoon met wie u deze afspraak hebt, u eerst een klein beetje aandacht geeft om vervolgens de rest van de dag aandacht te schenken aan van alles en nog wat behalve aan u? Hoe zou dat op u overkomen? Ik denk niet dat u opnieuw met deze persoon zou willen uitgaan. Waarschijnlijk zoekt u iemand anders uit.
De hoofdzaak van het houden van de sabbat betreft onze relatie met God. Dat dient onze intenties richting te geven. God maakt het zeer duidelijk dat dit Zijn zorg is en dat zou ook voor ons moeten gelden in het houden van de sabbat. Elke sabbat hebben we met God een afspraak met als doel Hem beter te leren kennen.
Als wij een afspraak maken met een dokter, een tandarts of advocaat, reserveren we die tijd dan niet, zodat we zorg kunnen ontvangen of zaken kunnen oplossen? Maken wij een afspraak met een dokter om over auto's te praten? Maken we een afspraak met een advocaat om met hem van gedachten te wisselen over de laatste keer dat hij onze kiezen vulde?
Is het doel van een afspraak tussen een man en een vrouw niet om gezamenlijk van de dingen te genieten en elkaar onder verschillende omstandigheden te leren kennen? Wij hebben een afspraak met God en dat is meer dan zo maar een afspraakje. We zitten in de verkeringstijd en elke afspraak is een serieuze stap ter voorbereiding op het huwelijk.
Laten we dit nog eens op een andere manier benaderen. Begrijpen wij dat dit gebod de brug vormt tussen onze relatie met God en onze relaties met elkaar? Begrijpen wij dat dit gebod de schakel vormt tussen de drie geboden die te maken hebben met afgodendienst — geboden die heel specifiek onze relatie met God regelen - en de zes die onze relaties met mensen regelen? Begrijpen wij dat dit gebod, als dat op de juistewijze wordt gehouden, hét gebod is dat een grote rol speelt in het verzekeren dat we een goede relatie met beiden hebben? Het is hét gebod dat God voor ons apart heeft gezet om met Hem omgang te hebben en Hem en Zijn weg beter te leren kennen.
Het is belangrijk te begrijpen wat Jezus zei in Zijn gebed in Johannes 17:3.
Johannes 17:3 Dit nu is het eeuwige leven, dat zij U kennen, de enige waarachtige God, en Jezus Christus, die Gij gezonden hebt.
Dit is een van die beknopte en toch ver strekkende bijbelse definities. Wij hebben de neiging om bij eeuwig leven simpelweg te denken aan oneindig leven. Dat is het niet. Jezus' definitie ten aanzien van eeuwig leven is: God kennen. Eeuwig leven is begrijpen hoe God leeft. De kwaliteit van het leven dat God leeft is eeuwig leven. Hij leeft niet als een mens. Hij leeft op het goddelijke niveau. Wij moeten leren leven zoals Hij leeft, denken zoals Hij leeft, handelen zoals Hij leeft en onze aandacht richten op Zijn beeld.
De sabbat is apart gezet om Hem te leren kennen, zodat wij kunnen ontdekken wat eeuwig leven inhoudt en er naar leven. Hem kennen is eeuwig leven. Dat wil zeggen met Hem vertrouwelijk omgaan. Hij gaat niet vertrouwelijk om met mensen die tegen Hem rebelleren. Hij gaat niet vertrouwelijk om met mensen die op de sabbat met hun gedachten bij van alles en nog wat zijn, behalve bij Zijn levenswijze; met mensen die over van alles en nog wat praten, behalve over de dingen die Hem betreffen en onze relatie met Hem. We zullen Hem niet leren kennen door tijdens onze afspraak geen enkele aandacht aan Hem te schenken.
Begrijpt u dat het op de juiste manier sabbat houden bedoeld is voor de mens om Hem beter te leren kennen? Beter dan op welke andere dag van de week? We hebben de volle vierentwintig uur om met Hem door te brengen. Het is dan ook geen wonder dat Hij verbolgen raakte ten aanzien van Israël, omdat zij niet op de hoogte waren wat Hij op deze dag met hen wilde, met het gevolg dat zij heel weinig kostbare tijd met Hem doorbrachten. Zij hielden zich niet bezig met het doorspitten van Zijn woord. Zij discussieerden niet over Zijn woord, Zijn houding, Zijn karakter en Zijn profetieën. Hun gedachten waren op van alles en nog wat gericht, behalve op Hem.
Jongens en meisjes, als jullie met iemand van de andere sekse uitgaan, dan verwacht je samen een aangename tijd met elkaar door te brengen. Schenkt de andere persoon aan van alles en nog wat zijn aandacht behalve aan jou, dan raak je gefrustreerd, je wordt kwaad en zult ook nooit meer met die persoon willen uitgaan. Zo zit het in elkaar. Eeuwig leven beschrijft de manier waarop God leeft. De sabbat is apart gezet opdat wij Hem kunnen leren kennen en vertrouwelijk met Hem kunnen omgaan, door aandacht aan Hem te schenken.
Mensen besteden heel veel jaren van voorbereiding voor een beroep als bijvoorbeeld dokter. Ze volgen de juiste school voor voorbereidend wetenschappelijk onderwijs, daarna een universitaire studie, gevolgd door een assistentschap. Het kan wel acht, tien of twaalf jaar voorbereiding vergen om dokter te kunnen worden, het beroep te mogen uitoefenen en succesvol te zijn in de maatschappij. God beveelt één dag in de week, vanaf de dag dat wij worden geroepen, apart te zetten om ons te helpen in de voorbereiding op het kunnen leiden van een oneindig leven van de hoogste kwaliteit in Zijn cultuur die Hij zal teweegbrengen.
Gemeente, ik bedoel één dag. Een hele dag. Niet alleen de kerkdienst. Net zoals de Protestanten en Katholieken, beschouwen sommige mensen hun verplichtingen tegenover God in het houden van de dag beëindigd op het moment dat de dienst afgelopen is. Zo gauw de dienst afgelopen is, spoeden ze zich naar een restaurant of naar een of ander vermaak.
Jesaja 40:28 Weet gij het niet, hebt gij het niet gehoord? Een eeuwig God is de Here, Schepper van de einden der aarde. Hij wordt noch moede noch mat, zijn verstand is niet te doorgronden.
Wij worden wel moe. Wij raken uitgeput. Wij zijn nog geen God. Hoe rusten wij en scheppen wij adem? Dat is door de sabbatdag. Vers 29 geeft het begin van een antwoord.
Jesaja 40:29-31 Hij geeft de moede kracht en de machteloze vermeerdert Hij sterkte. 30 Jongelingen worden moede en mat, zelfs jonge mannen struikelen, 31 maar wie de Here verwachten, putten nieuwe kracht; zij varen op met vleugelen als arenden; zij lopen, maar worden niet moede; zij wandelen, maar worden niet mat.
Gemeente, begrijpt u dat hier de "rust" uit voortkomt? Hier komt de kracht uit voort. Hierdoor scheppen wij adem. Dat ontstaat allemaal vanuit de relatie met God door op de juiste manier invulling te geven aan de sabbatdag. Hij geeft deze aan ons! Die dag is een gave van Zijn genade.
God herstelt onze energie. Hij geeft ons de kracht tot overwinning, tot groei. Hij geeft ons denken rust zodat wij werkelijk uitgerust raken. Hij helpt ons onze krachten te herstellen. Hij stelt ons in staat een leven te leiden vol vertrouwen en vol hoop. Hij geeft ons goede gezondheid en een gezonde geest. "De Here geeft het Zijn beminden in de slaap." Hij geeft ons kracht herstellende slaap.
Al deze dingen zijn gaven van genade, die we ontvangen door op de juiste manier tijd met Hem door te brengen, de relatie met Hem te ontwikkelen en met Hem te communiceren in Bijbelstudie en gebed. De manier waarop wij deze dag invullen, zegt Hem heel veel over hoe wij in Zijn koninkrijk zullen zijn. Ik vrees gemeente, dat velen van ons het accent verkeerd hebben gelegd. We hebben de neiging naar deze dag te kijken met in gedachten de dingen die we niet kunnen doen in plaats van dingen die we wel kunnen doen, dingen die werkelijke vrijheid geven en waaraan we weinig of geen tijd kunnen besteden op de andere zes dagen van de week.